Miasto (10050 mieszkańców) położone na wzgórzu nad przewężeniem doliny u ujścia Bystrzycy do Nysy Kłodzkiej, pomiędzy Górami Bystrzyckimi i Wysoczyzną Idzikowską.
Przez miasto przebiega linia kolejowa Wrocław – Kłodzko – Lichkov – Praga i szosa z Kłodzka do Brna i Ołomuńca. Boczne szosy biegną do Stronia Śląskiego i Polanicy-Zdroju. Oglądana z oddali tarasowa zabudowa Bystrzycy Kłodzkiej jest jedną z najbardziej malowniczych w Polsce i przypomina miasteczka włoskie. Miasto zachowało pierwotny układ urbanistyczny. W XI w. istniała tu osada słowiańska. W XIII w. rycerz Havel z Lemberka sprowadził tu kolonistów niemieckich, zakładając miejscowość Habelschwerdt (Kępa Gawłowa). Prawa miejskie nadano przed 1319 r., kiedy Bystrzyca Kłodzka była już miastem królewskim, której prawa poświadczył król czeski Jan Luksemburski. Rozwinęło się rzemiosło i handel, dzięki położeniu na trakcie Kłodzko – Ołomuniec. W 1429 r. miasto zniszczyli husyci, jednak szybko się odbudowało. Hrabia kłodzki Henryk I Starszy Podiebradowicz nadał mu w 1473 r. prawo mili (obowiązek korzystania w obrębie mili z miejskich targów, kramów, składów, piekarni i karczm). XVI w. był okresem rozkwitu miasta, rozwinęło się sukiennictwo i płóciennictwo, zbudowano wodociągi. Jednocześnie większość mieszkańców przeszła na luteranizm, szerzył się także anabaptyzm. Podczas wojny trzydziestoletniej miasto wiele razy uległo rabunkom walczących stron – Szwedów i wojsk cesarskich, a także oddziału polskich lisowczyków, tłumiących powstanie chłopskie (1622). Największych zniszczeń dokonało podpalenie miasta przez Szwedów w 1646 r. Po zakończeniu wojny Bystrzyca Kłodzka uległa przymusowej rekatolicyzacji, w związku z czym musieli opuścić ją protestanci. W czasie wojen śląskich (1740-63) miasto zajęły Prusy, jednak uniknęło większych zniszczeń. Jedynie podczas wojny o sukcesję bawarską (1778-79) złupili je Austriacy. W 1818 r. ustanowiono tu siedzibę powiatu, miasto nawiedzały klęski żywiołowe i epidemie (np. cholery w 1833 r.). Większy rozwój przyniosła 2. połowa XIX w., w 1860 r. powstała pierwsza fabryka zapałek, później zakłady meblowe. W 1875 r. doprowadzono linię kolejową z Kłodzka, stanowiącą część połączenia Wrocław – Praga. Rozwinęła się także turystyka, powstały gospody i hotele, a wokół miasta sieć szlaków wytyczonych przez Kłodzkie Towarzystwo Górskie. Okres międzywojenny stał pod znakiem kryzysów i wyludniania się okolicznych terenów górskich. W 1945 r. powrócono do nazwy pierwotnej osady słowiańskiej – Bystrzyca, analogicznie do położonych powyżej miasta wsi Stara i Nowa Bystrzyca. Miasto nie uległo zniszczeniom, rozbudowane je o nowe osiedle bloków. Po 1990 r. upadł przemysł zapałczany, obecnie w Bystrzycy Kłodzkiej znajduje się duża papiernia. W ostatnich latach odrestaurowano rynek i mury miejskie, co pozwoli przyciągnąć większe rzesze turystów.
Przystanek Bystrzyca Kłodzka położony jest na linii Wrocław – Lichkov, uruchomionej na odcinku z Kłodzka w 1875 r. przez Kolej Górnośląską i stanowiącą część połączenia Wrocław – Praga. W 1994 r. linię zelektryfikowano na odcinku Kłodzko – Międzylesie.
Pierwsza stacja powstała w 1875 r. na rogatkach miasta (obecnie Bystrzyca Kłodzka Przedmieście), gdzie teren pozwalał na rozbudowę torów stacyjnych. Położony bliżej centrum miasta przystanek Bystrzyca Kłodzka powstał w 1898 r. na malowniczym zboczu doliny Nysy Kłodzkiej, do 1968 r. nosił miano Bystrzyca Kłodzka Miasto. Posiada peron z wiatą, schody prowadzą do powstałego w 1898 r. dworca, w którym po przejęciu przez samorząd mieści się od 2010 r. siedziba straży miejskiej. Przed dworcem rosną pomnikowe drzewa – buk i miłorząb. Obok znajduje się kamienny most nad Nysą Kłodzką z lat 1873-74, zbudowany z piaskowca pozyskanego z rozbiórki Fortu Wilhelma w Górach Bystrzyckich. Z mostu roztacza się panorama tarasowej zabudowy miasta, porównywanej do miast włoskich.
Stacja Bystrzyca Kłodzka Przedmieście powstała wraz z doprowadzeniem linii kolejowej w 1875 r. na południowych rogatkach miasta, gdzie teren pozwalał na rozbudowę torów stacyjnych. W 1968 r. do nazwy Bystrzyca Kłodzka dodano człon Przedmieście. Stacja posiada dwa perony i pięć torów, w tym trzy czynne. Ruch zarządzany jest z dobudówki do budynku dworca BKP i nastawni BKP1 na północnej głowicy stacji. Ceglany budynek dworca pochodzi z lat budowy linii, obok znajduje się kamienny magazyn towarowy. Z północnej głowicy stacji wychodziły bocznice do składów przy ul. Kolejowej.
Kościół św. Michała Archanioła zbudowano w końcu XIII w. jako romański i przebudowano gruntownie na gotycki w poł. XV w. Na przełomie XV i XVI w. powstała nawa południowa, a w XVIII w. przebudowano wieżę. W latach 1914-16 kościół rozbudowano o część neorenesansową, powstała wtedy obecna wieża, dominująca w krajobrazie miasta oraz portale z rzeźbami św. Michała Archanioła i św. Floriana. Wnętrze nakryte jest sklepieniami krzyżowo-żebrowymi. Znajduje się tu neogotyckie wyposażenie z pocz. XX w., poza tym zachowały się: gotycka figurka MB z Dzieciątkiem z poł. XIV w., renesansowa chrzcielnica z 1577 r., barokowe rzeźby św. Jana Nepomucena i św. Franciszka Ksawerego autorstwa Michała Klahra, barokowy prospekt organowy z 1753 r. oraz neogotycka ambona z 1874 r. Obok świątyni stoi plebania z 2. poł. XVI w.
Pośrodku rynku stoi ratusz w stylu neorenesansu włoskiego, wzniesiony w latach 1852-54 na wzór florenckiego. Z poprzedniego budynku, który spłonął w 1823 r. zachowała się renesansowa wieża z lat 1540-83.
Obok ratusza znajduje się barokowa figura Trójcy Świętej z 1736 r., wykonana przez Antoniego Jörga, fundacji bystrzyckiego patrycjusza Roberta Kleinwachtera w podziękowaniu za uratowanie miasta od pożaru.
Znajduje się tu rzadki wizerunek Jezusa w postaci Baranka Apokaliptycznego. Pomnik oparto o dwunasty rozdział Apokalipsy, co potwierdza inskrypcja łacińska. Szczyt figury zajmuje Trójca Św., niżej stoi MB Wniebowzięta, otoczona św. Józefem, Anną i Joachimem, na dole znajduje się Archanioł Michał oraz św. Florian, Jan Nepomucen i Franciszek Ksawery.
W rynku zachowały późnorenesansowe i barokowe kamienice. Należy wyróżnić portal z kamienicy nr 14 czy renesansowy portal kamienicy nr 11. Pod nr 4 znajduje się ścienne malowidło, przedstawiające Bystrzycę w czasie pożaru w 1823 r.
Miasto posiada dobrze zachowane mury obronne powstałe w XIV w. i w ostatnich latach odrestaurowane. Ich większe partie można zobaczyć od strony skarpy na ul. Międzyleśnej oraz przy Parku Miejskim na ul. Wojska Polskiego. Brama Wodna powstała wraz z murami obronnymi po 1319 r. Obok stoi dawne obronne wójtostwo, pierwotnie oddzielone od miasta wałem i fosą. W 1767 r. budynek obniżono o dwa piętra. Basztę Kłodzką z 1319 r., przebudowano w 1568 i 1843 r. Po restauracji w 1976 r. urządzono na niej punkt widokowy.
Wieża Rycerska powstała w 1580 r., przebudowano ją w 1609 r. i ponownie w 1843 r. na dzwonnicę kościoła ewangelickiego. Sam klasycystyczny kościół wraz ze szkołą ewangelicką wzniesiono w latach 1821–23. Od 1962 r. w budynku mieści się jedyne w Polsce Muzeum Filumenistyczne, w którym prezentowane są eksponaty związane z nieceniem ognia i produkcją zapałek – zapalniczki lontowe, benzynowe, gazowe, elektryczne, chemiczne, krzesiwa metalowe i skałkowe, kolekcja opakowań i etykiet zapałczanych z całego świata. Przy muzeum znajduje się Mały Rynek z piaskowcowym pręgierzem z 1566 r., pierwotnie usytuowanym na Rynku. W 1736 r. przeniesiono go pod strażnicę miejską, w obecnym miejscu stoi od 1813 r. Wykuto na nim łacińską inskrypcję: „Deus impios punit” (Bóg ukarze niegodziwców).
Przy ul. Wojska Polskiego znajdują się: katolicka szkoła dla dziewcząt z 1871 r. i kolejna dla chłopców z 1821 r., przebudowana 40 lat później (obecnie PZU), Park Miejski z kapliczką słupową i zainicjowaną w 2015 r. Kryształową Aleją Gwiazd polskiego kina oraz szkoła katolicka z lat 1898-1902, obecnie Szkoła Podstawowa nr 1.
Na ul. Sempołowskiej zachowała się łaźnia z 1910 r. (obecnie bank), dalej przy ul. Okrzei można zobaczyć: neogotycki szpital Maria Hilf z lat 1858-62 (Bystrzyckie Centrum Zdrowia) z kaplicą i figurą MB z 1710 r., pocztę z 1885 r. (obecnie Hotel Castle), sąd z końca XIX w. (obecnie szkoła muzyczna) i Stary Cmentarz z kaplicą z pocz. XX w. Za szpitalem, na ul. Konopnickiej stoi Seminarium Nauczycielskie zbudowane w latach 1877-80 z materiału z rozbiórki Fortu Wilhelma w Hucie, obecnie Zespół Szkół Ogólnokształcących.
Przy moście nad Bystrzycą stoi kościół szpitalny św. Jana Nepomucena z 1833 r. z pobliską figurą patrona z 1704 r. i dawnym szpitalem z lat 1824-26. Na Górze Parkowej (388 m) po drugiej stronie Nysy Kłodzkiej znajduje się kaplica św. Floriana z lat 1724-27, wzniesiona jako wotum po wielkim pożarze miasta z 1703 r. Zbocza góry porasta las o charakterze parkowym, w 1937 r. powstał tu basen miejski z widokiem na starówkę. Przy szosie do Kłodzka, w okolicach mostu nad Nysą Kłodzką stoi kolejna wotywna kaplica – św. Franciszka Ksawerego wzniesiona w 1681 r. po zarazie oraz dwór z XVI w., przebudowany w 1. poł. XIX w. Ciekawym zabytkiem techniki jest położona na granicy z Zabłociem elektrownia wodna na Nysie Kłodzkiej, powstała w 1902 r. z przebudowy młyna.
